Bệnh Sởi

Là người đầu tiên mô tả đầy đủ nguyên nhân thực thể của nhiều chứng bệnh, cũng là người sáng tạo ra nhiều kỹ thuật trị bệnh độc đáo, nhưng với những quan điểm về bệnh tật hiện đại, Thomas Sydenham (1624-1689) - vị bác sĩ tài năng người Anh đã không được đánh giá đúng mức lúc sinh thời. Mãi gần 50 năm sau khi mất, ông mới được giới y học thừa nhận là cha đẻ của ngành y học lâm sàng và dịch tễ học, được mang danh là "Hippocrate của nước Anh".

Anh quân nhân mê nghề y

Thomas Sydenham sinh ngày 10/9/1624 tại vùng quê Windford Eagle thuộc miền Tây Nam nước Anh. Năm 18 tuổi, để thực hiện ước mơ trở thành bác sĩ, Sydenham rời làng đến ngôi Trường đại học nổi tiếng Oxford theo học y khoa. Khi đang học ở Oxford thì nội chiến bùng nổ, Sydenham nhập ngũ.

Dù đã vào quân ngũ nhưng Sydenham vẫn không từ bỏ ước mơ đã đeo đẳng từ thời ấu thơ. Hai năm sau, anh quyết định từ bỏ binh nghiệp để về trường Oxford học tiếp. Năm 1648, ở tuổi 24, Sydenham đậu bằng Cử nhân Y khoa. Nhưng chẳng bao lâu, anh lại phải bỏ dở việc học vì phải tái ngũ khi Hoàng tử Charles đổ quân vào xứ Scotland. Suốt thời gian chiến đấu trong đội kỵ binh, anh nhiều lần được khen thưởng vì lòng dũng cảm nhưng rồi bị thương và phải rời quân ngũ. Đó là khi Sydenham đã 31 tuổi. Và lúc này anh mới có dịp bắt đầu hành nghề y theo đúng sở thích. Tuy rất quyết tâm theo đuổi sự nghiệp nhưng có lẽ do không được may mắn nên việc học tập của Sydenham luôn bị thay đổi và gián đoạn, mãi tới năm 1676, khi 52 tuổi, Sydenham mới chính thức nhận bằng tiến sĩ y khoa của Đại học Cambridge.

Bác sĩ Thomas Sydenham.

Người mở đường cho y học lâm sàng

Dù lận đận và muộn màng trên con đường khoa bảng và lập danh nhưng Sydenham đã sớm được biết đến như một người thầy thuốc có tài và nhất là có lương tâm nghề nghiệp. Chịu ảnh hưởng của Francis Bacon (1561-1626, nhà triết học người Anh) và Robert Boyle (1627-1691, thầy thuốc kiêm nhà hóa học, người Anh), Sydenham luôn tuân thủ phương pháp quan sát tỉ mỉ rồi mô tả đầy đủ các chi tiết bệnh tật trước khi kết luận. Ông quan niệm: muốn thấu hiểu bệnh tật, trước hết phải xác định bản chất chung, quá trình diễn biến cũng như mức độ lan rộng, sau đó mới chú ý đến những triệu chứng đặc biệt. Chính quan niệm này đã giúp ông viết nên lịch sử cận đại của bệnh sởi khi vào năm 1670, Sydenham đã mô tả chi tiết các biểu hiện của bệnh sởi từ chính một bệnh nhân đặc biệt là con trai ông. Ông trở thành người đầu tiên phân biệt rõ ràng giữa bệnh sởi và bệnh đậu mùa, đồng thời ghi nhận hai biến chứng của bệnh sởi là cam tẩu mã và viêm não.

Do thói quen luôn so sánh đối chiếu lý thuyết với thực tiễn trên người bệnh nên Sydenham đã sáng tạo ra nhiều kỹ thuật trị bệnh độc đáo. Chính ông đã giới thiệu phương pháp làm lạnh để điều trị bệnh đậu mùa với quan điểm hoàn toàn trái ngược cách hiểu thông thường thời đó. Ông cũng là người đề xuất ra nhiều phương thức điều trị mới như: chữa bệnh giang mai bằng thủy ngân, dùng thuốc chứa chất sắt để trị các bệnh thiếu máu, khuyên người bệnh lao nên sống ở những vùng thoáng khí, chỉ định dùng quinine lấy từ vỏ cây cinchona của Peru để điều trị bệnh sốt rét…

Trong cuốn sách Phương pháp điều trị tốt (1666), ông đề xuất việc dùng nhiều loại thuốc khác nhau để chữa bệnh và ghi nhận những kết quả khả quan trong phương pháp này. Năm 1669, ông công bố bí mật của chất thuốc "laudanum" do ông sáng chế gồm hỗn hợp các loại thuốc phiện, bột nghệ, đinh hương và quế trúc nghiền nát ngâm trong rượu để chữa bệnh gút. Từ những cảm nhận của một bệnh nhân bị gút và đã tự chữa khỏi bằng chính loại thuốc laudanum do mình sáng chế, Sydenham đã viết một cuốn sách mô tả lâm sàng hết sức sống động, chân thực về căn bệnh này. Không những thế, ông còn phân định rành mạch bệnh gút với những loại viêm khớp dạng thấp khác, đồng thời chỉ ra ngoài ngón chân cái, bệnh gút còn có thể tấn công các khớp như: khớp bàn ngón chân, khớp cổ chân, khớp ngón tay...

Được sự giúp đỡ của người bạn thân là John Locke và John Mapletoft, giáo sư vật lý học ở Trường Grasham, London, ông tập trung sức để viết và cho xuất bản cuốn sách Nhận xét Y học (1675) trong đó phân biệt bệnh sởi và bệnh tinh hồng nhiệt. Đây là cuốn sách tham khảo chuẩn của tất cả các sinh viên trường y và các nhân viên y tế trong suốt hai thế kỷ sau đó. Năm 1686, Thomas Sydenham trở thành người đầu tiên mô tả tỉ mỉ và giải thích chứng múa giật xảy ra ở trẻ em từ 10 tuổi đến cuối thời kỳ dậy thì là do nguyên nhân thực thể và nhiễm khuẩn. Vì thế về sau, chứng bệnh này đã được mang tên ông - Chorée de Sydenham.

Sydenham quan niệm dịch bệnh là những đề tài cần được nghiên cứu so sánh như một lĩnh vực quan trọng trong lịch sử khoa học mô tả, vì vậy ông luôn chú ý nghiên cứu những tác động của thiên nhiên trên các dịch bệnh (như dịch hạch, đậu mùa, dịch tả…) và mối liên quan với tuổi bệnh nhân, ngày tháng và thời tiết bốn mùa trong năm. Ông coi bệnh tật như một thực thể ngoại lai với cơ thể con người và khuyên nên chú ý quan sát các triệu chứng bệnh hơn là dựa vào lý luận sách vở. Có thể nói đây thực sự là một cuộc cách mạng trong tư duy y học thời đó. Những quan điểm này đã phá đổ các giáo điều từ thời Galen và nhiều điều mê tín thần bí. Là một thầy thuốc rất được người bệnh mến mộ nhưng quan điểm của Sydenham về bệnh tật đã vượt xa, thậm chí trái ngược với những hiểu biết thời đó, vì vậy lúc sinh thời ông chưa được đánh giá đúng mức. Thậm chí ông còn không được làm hội viên của Trường Hoàng gia các thầy thuốc.

Sydenham qua đời ngày 29/12/1689 tại London, thọ 65 tuổi. Ba năm sau khi ông qua đời, hai cuốn Sách thực hành Y học của bác sĩ Sydenham và Nghệ thuật Y học chỉ đạt được qua thực hành của ông đã được xuất bản để rồi nhanh chóng trở thành những cuốn sách kinh điển của ngành y. Và phải rất lâu sau, mãi đến đầu thế kỷ 18, khi các công trình nghiên cứu của ông được đánh giá đầy đủ, giới y học mới xác nhận Sydenham thực sự là người sáng lập ra ngành y học lâm sàng và dịch tễ học, đồng thời phong cho ông danh hiệu "Hippocrate của nước Anh".

Trung Kiên (Theo The faces of Medicine)